Giải mã bí ẩn Paul Morphy

Paul Morphy chào đời ngày 22 tháng 6 năm 1837, tại thành phố New Orlean thuộc bang tiểu bang Louisiana, Hoa Kỳ. Khi lên 9 tuổi thì Morphy bắt đầu làm quen với cờ. Chỉ vài năm sau cậu bé 12 tuổi đã đánh thắng dễ dàng cha và chú mình là Ernes, sau đó đánh thắng một nhà chơi cờ có tiếng ở New Orlean là Rutseau. Ván thắng này đã được đăng trên tạp chí "Regians", một tạp chí cờ Vua có uy tín lúc bấy giờ. Năm 13 tuổi, Morphy chơi 2 ván cờ với kiện tướng gốc Hungary là Johann Jacov Lowenthal. Ván đầu kết thúc hòa, ván thứ hai Morphy thắng. Hai ván cờ này đã gây một tiếng vang lớn. Báo chí lúc bấy giờ đánh giá Morphy là:"Có đầy đủ phẩm chất của một kiện tướng thực thụ!" (Lúc đó chưa có danh hiệu Đại kiện tướng nên kiện tướng là danh hiệu cao nhất của các nhà chơi cờ).

Năm 1857, nước Mỹ tổ chức đại hội cờ Vua tại New York, Morphy 20 tuổi tham gia giải, đã đánh thắng tất cả các kiện tướng tài giỏi của Mỹ lúc bấy giờ, giành chức vô địch một cách xứng đáng. Cũng vào năm đó, Morphy bắt đầu tổ chức những trận đánh với nhiều người cùng một lúc, thắng với tỷ số 85-4 và tiếp theo chơi có chấp nước đối với các kiện tướng.

Năm sau, bạn bè thay mặt Morphy gửi một bức thư thách đấu với nhà vô địch nước Anh lúc bấy giờ là Howard Staunton với bất kỳ điều kiện nào. Trong thư trả lời Staunton khuyên Morphy nên làm một chuyến viễn du sang châu Âu để có dịp gặp các đấu thủ mạnh nhất ở lục địa này. Thế là "được lời như cởi tấm lòng" ngày 9 tháng 6 năm 1858 chiếc thuyền lớn "Avaria" chở Morphy rời cảng New York, bắt đầu một chuyến đi mà sau này làm chấn động cả làng cờ Vua ở châu Âu.

Ngày 30 tháng 4 năm đó, Morphy kết thúc chuyến đi thăm và thi đấu đầu tiên thành công rực rỡ ở Châu Âu. Ông đáp con tàu "Olympic" về nước. Nước Mỹ chào đón ông trở về như chào đón một người anh hùng. Từ đó, trong khi đấu cờ với những người đồng hương của mình, ông luôn luôn chấp quân và chấp nước đi. Mặc dù đã chấp, ông vẫn thắng.

Ngày 10 tháng 7 năm 1884, Paul Morphy qua đời tại quê nhà vì bệnh xuất huyết não, thọ 47 tuổi. Ðặc điểm chơi cờ của Morphy như thế nào? Vì sao ông đạt  được đỉnh cao rực rỡ như vậy? Rất nhiều người muốn tìm hiểu về ông. Sau này, nhà vô địch thế giới người Liên Xô là Vasily Smyslov đã đánh giá về Morphy: "Cờ đối với Morphy là một nghệ thuật, còn Morphy đối với cờ là một nghệ sĩ vĩ đại...Các ván cờ của Morphy đã trở thành những tác phẩm kinh điển về cờ". Hàng loạt các nhà vô địch thế giới sau này đều đánh giá rất cao tài năng của ông, coi ông như người thầy của mình.

Morphy đã giải quyết thành công việc đánh giá các quân trên bàn cờ. Chiến lược cơ bản trong giai đoạn ra quân của ông là tranh thủ từng nước đi, tập trung tốt và các quân chiếm khu trung tâm một cách nhanh chóng nhất. Ðối với Morphy, điểm tập trung lực lượng quyết định là khu trung tâm chứ không phải là khu vực vua đối phương. Sau khi phát triển quân, Morphy tạo ra các đường mở. Theo các đường mở công phu và sáng tạo này, các quân của Morphy chiếm lĩnh được trận địa đối phương. Những điểm yếu của đối phương sẽ bị trả giá rất đắt. Morphy đưa quân xung trận vào từng điểm, đánh tan dần lực lượng phòng thủ của đối phương và kết thúc thắng lợi ván cờ. Các đối thủ của Morphy bỏ ra khá nhiều thời gian, công sức nghiền ngẫm các ván cờ của ông, họ đã nhận ra thế trận liên hoàn giữa các quân của Morphy là hết sức hài hòa, chặt chẽ. Thậm chí họ còn thấy như huyền bí khi cũng những quân cờ ấy thôi, nhưng nằm trong tay Morphy lại có một sức công phá thần diệu. Tự bản thân những ván cờ của Morphy nói lên lý thuyết của ông.

( Trích lược từ: Thế Giới Cờ Vua - Võ Tấn)


Đáp án câu 3: Trắng nên đi Xc1 chiếm cột mở, tiếp theo Xc7 đặt xe ở hàng tốt đối phương. Bài học: hãy đặt xe ở cột mở và hàng tốt.

2. Hạn chế hoạt động quân cờ đối thủ

Câu hỏi 4: Tới lượt trắng đi, hãy hạn chế hoạt động của tượng đen h8 ?


Câu hỏi 5: Đen đi, hãy hạn chế hoạt động của Mã a7 ?


Câu hỏi 6: Tới lượt đen, đen làm gì để ngăn ý định Mc4 của bên trắng ?


Câu hỏi 7: Trắng chuẩn bị đi tốt d5, tối đa hoạt động tượng c1 đồng thời hạn chế hoạt động tượng đen ở c5. Đen ứng phó ra sao ?


Đáp án câu 4:  Đen đi f6 đóng kín đường chéo a1-h8. Bài học: hãy dùng tốt để hạn chế hoạt động tượng.


Đáp án câu 5: Đen đi Te8, tiếp theo Vua-c7-b7 bắt mã.


Đáp án câu 6: Tốt b5.


Đáp án câu 7: Paul Morphy đi Hd3 chặn tốt, thủ pháp thiên tài.

3. Vô hiệu hóa quân cờ hoạt động mạnh

Câu hỏi 8: Đen làm gì để vô hiệu hóa quân mã e6 ở tiền đồn ?


Câu hỏi 9: Tượng đen d7 đang kiểm soát 2 đường chéo lớn, trắng làm gì để vô hiệu hóa quân tượng này ?


Đáp án câu 8: Đen đi Mf8 mời đổi mã. Đổi con mã lấy con rồng :-)


Đáp án câu 9: Trắng đi Tb5, đổi Tượng d3 hoạt động kém lấy Tượng d7 hoạt động mạnh.




Đặt tốt ở khu trung tâm, mở rộng gian, tối đa hoạt động Tượng c1.

3. ...                 Tg4 ?
Nước ghim mã vô ích, nước tiếp theo sẽ chứng tỏ điều này. Tốt hơn đen nên đi 4.... exd4 5.Mxd4 Mf6 triển khai mã cánh vua.



4. dxe5             Txf3
Sự ghim quân biến mất, đen buộc đổi mã để bắt lại tốt. Vì 5. ...dxe5 6.Hxd8+ Vxd8 7.Mxe5 đen mất quyền nhập thành và mất tốt e5. Ở thế trận thoáng, quân Tượng mạnh hơn quân Mã cho nên việc đổi quân không có lợi cho đen.

5. Hxf3              dxe5
Đen bắt lại tốt.

6. Tc4 !
Nước tấn công, dọa Hxf7 chiếu bí. Ưu tiên nước tấn công, bí mật của Paul Morphy.



6. ...                  Mf6 ?
Ý tưởng của đen là triển khai thêm quân Mã và tránh Hxf7 chiếu bí.

7. Hb3 !
Nước tấn công, đe doạ cùng lúc 2 mục tiêu Txf7+ và Hxb7.



7. ...                   He7
Phòng thủ f7. Ý tưởng của đen là nếu trắng đi 8.Hxb7 Hb4+ 9. Hxb4 Txb4+ hóa giải thế công của trắng, phát triển cánh vua đang kẹt cứng.

8. Mc3
Triển khai thêm 1 quân nhẹ vào chiến trường.

8. ...                   c6
Đen dự định đi tốt b5 đuổi tượng khỏi đường chéo nguy hiểm. Nếu trắng rút tượng 10. Te2 Hb4 đen đổi hậu để cải thiện cánh vua.

9. Tg5
Triển khai quân nhẹ cuối cùng, hạn chế hoạt động Mã và Hậu. Nếu đen đi hậu chỗ khác thì Txf6 gxf6, đen không thể nhập thành cánh vua vì cột g mở.

9. ....                    b5 ?
Đen vẫn tiếp tục kế hoạch. Nhưng Paul Morphy đã đi nước ngoài dự tính của đen.

10. Mxb5 !           cxb5
Như sấm nổ bên tai, Morphy chấp nhận đổi mã lấy 2 tốt để giành thế chủ động. Nếu trắng thoái tượng 10. Te2 ? Hb4 ! đen đổi hậu để cải thiện cánh vua.

11. Txb5+             Mbd7

Sau khi triển khai tất cả các quân nhẹ (2 mã, 2 tượng), theo bạn Paul Morphy sẽ triển khai quân nào ?

12. O-O-O
Nhập thành xa để an toàn vua, xe lập tức chiếm cột d, đe dọa Xxd7. Một nước 3 tác dụng.

12. ...                 Xd8
Hi vọng bảo vệ mã khỏi Xxd7. Nhưng quân Xe d8 không bằng Xe d1, chủ động lúc nào cũng hơn bị động. Không có gì ngạc nhiên khi Morphy tung ra hàng loạt đòn phối hợp

13. Xxd7           Xxd7
14. Xd1             He6
15. Txd7            Mxd7



Tuy kém 1 quân nhưng tất cả các quân mạnh bên trắng đều ở vị trí sẵn sàng. Nếu là Paul Morphy, bạn đi nước nào để chiếu bí đen trong vòng 2 nước ?

Bước 1: đi 2 tốt trung tâm e và d lên 2 ô nếu có thể (hình 1).